Geyve Tarihi
Geyve Tarihi ve Coğrafyası
Tarih Öncesi Geyve
Geyve ve çevresi, jeopolitik konumu nedeniyle tarih boyunca medeniyetlerin ilgi odağı olmuştur. M.Ö. 15. yüzyılda Hititler, Sakarya havzasını kontrol altına almıştır. M.Ö. 1200’lerde Deniz Kavimleri göçleriyle Hitit egemenliği sona ermiş, Frigler bölgeye hâkim olmuştur. M.Ö. 7. yüzyılda Lidyalılar, Geyve’yi de kapsayan bir alanda egemenlik kurmuş, Kral Yolu’nun bir kolu Geyve-Taraklı hattından geçmiştir. M.Ö. 546’da Pers kralı I. Kiros bölgeyi fethetmiş, M.Ö. 7. yüzyılda Megaralılar yerleşmiştir. Büyük İskender’in Persleri yenmesiyle (M.Ö. 334-330) bölge Makedon egemenliğine girmiştir.
Roma – Bizans Döneminde Geyve
M.Ö. 133’te Bitinya kralı III. Attalos’un vasiyetiyle bölge Roma İmparatorluğu’na katılmıştır. M.S. 3. yüzyılda Bizans egemenliğine geçen Geyve, 8. yüzyılda Arap akınlarına maruz kalmıştır. 1071 Malazgirt Zaferi sonrası Türk komutanlar bölgeyi fethederek Selçuklu’ya bağlamış, ancak 1096’daki Haçlı Seferleri yerleşim gelişimini olumsuz etkilemiştir.
Selçuklular Zamanında Geyve
1072’de Artuk Bey, Sakarya havzasına ilerleyerek Bizans ordusunu mağlup etmiştir. 1078’de Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Geyve’yi Anadolu Selçuklu’ya katmıştır. II. Haçlı Seferi (1147-1149) sonrası bölge Türk hâkimiyetinden çıkmış, ancak Selçuklu komutanları tarafından yeniden fethedilmiştir.
Osman Bey’in Geyve’ye Gelmesi
Osman Gazi, 14. yüzyıl başında Geyve’yi fethederek Osmanlı topraklarına katmıştır. 1313’te Köse Mihal Bey ile Geyve, Akhisar, Lefke ve Mekece kaleleri alınmıştır. Ahi teşkilatı, Osmanlı’nın kuruluşunda önemli bir rol oynamış, Osman Gazi’nin kayınbabası Şeyh Edebali ve silah arkadaşlarının çoğu bu teşkilata mensuptu. İbn-i Battuta, seyahatnamesinde Geyve’deki Ahi zaviyelerinden bahseder ve Sakarya Nehri’nin tehlikeli geçişlerini tasvir eder.
Klasik Dönem Osmanlısında Geyve
Osmanlı döneminde Geyve, İzmit’e bağlı bir kaza olarak önemini korumuştur. 1640’ta Sakarya Nehri’nin taşmasıyla zarar gören yerleşim, IV. Murad döneminde onarılmıştır. Evliya Çelebi, Geyve’yi 300 ev, bir cami, bir hamam, üç han ve yedi mektepten oluşan bir kaza olarak tanımlar. 16. yüzyılda Suhte ayaklanmaları ve Celali isyanları, bölgede asayiş sorunlarına yol açmıştır.
Milli Mücadelede Geyve
Milli Mücadele’de Geyve, Ankara’nın güvenliğini sağlayan stratejik bir merkezdi. Kuva-yı İnzibatiye ve Yunan ordusunun Anadolu’ya geçişini engelledi. Geyve Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Rum ve Ermeni çetelerine karşı mücadele etti. Hafız Şevket Efendi, savunmadaki katkılarıyla 1926’da TBMM tarafından İstiklal Madalyası’yla ödüllendirilmiştir.
Cumhuriyet Döneminde Geyve
Cumhuriyet döneminde Geyve modernleşmiştir. 1927-28’de Rasim Bey tarafından elektrik santrali kurulmuş, 1956’da Bent Pınarı’ndan su getirilmiştir. Tarihi hamam ve halkevi binaları yıkılmış, Geyve-Ali Fuat Paşa yolu inşa edilmiştir. 1972 sel felaketinde İngiliz köprüsü zarar görmüştür.
Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde Geyve
Evliya Çelebi, Geyve’nin adının “Gekve”den geldiğini, İzmit kalesini yapan İskender’in akrabası kadın kral Gekve’den adını aldığını belirtir. Geyve’yi, Sakarya Nehri’nden bir ok menzili uzakta, 300 evli, kiremit örtülü bir yerleşim olarak tanımlar. Ayrıca, Geyve Boğazı’ndaki ormanları “Ağaç Denizi” olarak niteler.
Geyve Yöresinde Celali İsyanları
- yüzyılda Geyve, Taraklı ve çevresinde Celali isyanları yaşanmış, yollar kesilmiş ve asayiş bozulmuştur. Kanuni Sultan Süleyman döneminde, Selim ve Bayezid arasındaki taht kavgaları bu isyanları tetiklemiştir. Sancak beyleri, bölge güvenliğini sağlamak için atanmıştır.
XIX. YY. da Geyve
1839 Tanzimat Fermanı’yla Geyve nahiyeden kazaya çevrilmiş, İzmit’e bağlı bir ilçe olmuştur. 1867’de Kocaeli mutasarrıflığına bağlanmıştır. 1878’de yaşanan depremde 43 ev yıkılmış, 21 kişi hayatını kaybetmiştir. 1906-1907’de Geyve’nin nüfusu Müslüman, Rum ve Ermeni topluluklardan oluşuyordu.
Coğrafi Konum
Geyve, Sakarya’nın güneyinde, Samanlı Dağları ile Sakarya Nehri arasında yer alır. Koordinatları 29°55'34" - 30°30'57" doğu meridyenleri ile 40°18'28" - 40°40'16" kuzey paralelleridir. Yüzölçümü 780 km², denizden yüksekliği 74-80 m, dağlık bölgelerde 700-1500 m’dir. Geyve Boğazı, Adapazarı ve Pamukova depresyonlarını bağlar. Tarihi İpek Yolu’nun bir kolu Geyve’den geçer.
Fiziki Çevre
- Yüzey Şekilleri: Samanlı Dağları, Geyve Boğazı ve Pamukova depresyonu bölgenin ana özellikleridir. En yüksek nokta 1602 m ile Keltepe’dir.
- Jeoloji: Permiyen dönemine ait araziler, üst Kretase ve Paleosen kalker formasyonlarıyla kaplıdır.
- İklim: Akdeniz iklimi hâkimdir; kışlar ılık ve yağışlı, yazlar sıcak ve kuraktır. Yıllık yağış 565,3 mm’dir.
İklim Özellikleri
- Sıcaklık: Ocak en soğuk ay (4,8°C), Temmuz en sıcak ay (23,1°C). Yıllık sıcaklık amplitüdü 18,3°C’dir.
- Yağış: Yıllık yağış 565,3 mm olup, çoğunluğu kış (%38,5) ve ilkbaharda (%24) düşer. Yaz ayları kuraktır.
- Rüzgar: Kışın güney (527 W), yazın kuzey (13,5°C) rüzgarları hâkimdir.
Bitki Örtüsü
Akdeniz iklimine uygun karaçam ormanları bölgenin doğal bitki örtüsüdür. 800-900 m’de kayın, 300-400 m’de maki bitkileri görülür. Meşe, karaağaç, akçaağaç ve kızılcık yaygındır.
Coğrafi Konum Kazançları
Geyve, İpek Yolu’nun Anadolu kollarından birinin geçtiği bir geçiş noktasıdır. İstanbul-Eskişehir kara ve demiryolları Geyve’den geçer, bu da ekonomik potansiyelini artırır.
İdari Yapı ve Nüfus Durumu
- Nüfus (2022):
- İlçe Merkezi: 29,000 (tahmini, toplamın %57’si baz alınarak)
- Toplam (Merkez + Köyler): 50,799 (TÜİK, 2022)
- Köy/Mahalle Sayısı: 74
- İdare:
- Kaymakamlık: Hükümet Konağı’nda hizmet verir.
- Belediye: 1939’da kurulmuştur. Geyve, 1839’da ilçe olmuş, 1954’te Sakarya’ya bağlanmıştır.
Geyve Nüfus Bilgileri (2022)
| Kategori | Nüfus |
|---|---|
| İlçe Merkezi | 29,000* |
| Toplam (Merkez + Köyler) | 50,799 |
| Köy/Mahalle Sayısı | 73 |
Not: *İlçe merkezi nüfusu, toplamın %57’sine dayalı tahmini bir değerdir (2008 oranları baz alınmıştır). Toplam nüfus TÜİK verilerinden alınmıştır.
Eğitim Durumu
- Okullar:
- Liseler: 5 (Alifuat Başgil Anadolu Lisesi, Geyve Anadolu Lisesi, Sağlık Meslek Lisesi, İmam Hatip Lisesi, METEM)
- İlköğretim Okulları: 22
- Anaokulları: 2
- Öğrenci Sayısı (2008 verileri, güncel veri eksik):
- Anaokulu: 1,000
- İlköğretim: 6,012
- Ortaöğretim: 1,929
- Okuryazarlık Oranı:
- 0-45 yaş: %100
- 45+ yaş: %95
Genel İdare
- Kaymakamlık: Geyve Hükümet Konağı’nda hizmet verir.
- Belediye: 1939’da kurulmuştur. Geyve, Sakarya’ya 35 km uzaklıktadır.
Kaynaklar
- TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu). (2022). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları. Erişim: https://www.tuik.gov.tr/
- Kültür ve Turizm Bakanlığı. Osmanlı Arşivleri ve Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Erişim: https://www.ktb.gov.tr/
- TBMM Arşivleri. Milli Mücadele Dönemi Kayıtları ve İstiklal Madalyası Belgeleri. Erişim: https://www.tbmm.gov.tr/
- Milli Eğitim Bakanlığı. Sakarya İli Eğitim İstatistikleri. Erişim: https://www.meb.gov.tr/
- Sakarya Valiliği. Geyve İlçesi Tanıtım Bilgileri. Erişim: http://www.sakarya.gov.tr/
- Bryce, T. (2005). The Kingdom of the Hittites. Oxford University Press.
- Shaw, S. J. (1976). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge University Press.
- Finkel, C. (2005). Osman’s Dream: The History of the Ottoman Empire. Basic Books.
- Wikipedia. (2025). “Hittites”, “Lydians”, “Seljuk Empire”, “Ottoman Empire”, “Turkish War of Independence”. Erişim: https://en.wikipedia.org/